پدیده گلخانه‌ای
اتمسفر اطراف زمین مانند یک گلخانه عمل می‌کند؛ تابش نور خورشید سطح زمین را گرم می‌کند. پرتو از درون جو به‌سمت بالا تابیده می‌شود اما به‌واسطه وجود گازهای گلخانه‌ای راه خروج آن سد می‌شود و دوباره باز تابیده می‌شود و همین امر سبب گرم شدن کره زمین می‌شود.
تغییر اقلیم
افزایش درجه حرارت کره زمین، انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری به‌واسطه آن، افزایش غلظت دیاکسیدکربن جو، وقوع سیلاب‌ها، طوفان‌های گرمسیری، خشکسالی، افزایش سطح دریا، از دست‌رفتن کلاهک یخی قطبین، کندشدن رشد اقتصاد جهانی به‌واسطه پایدار کردن خروج دیاکسیدکربن و...
فعالیت‌های بین‌المللی در راستای مبارزه با تغییر اقلیم
نظر به اینکه افزایش گازهای گلخانه‌ای ناشی از افزایش فعالیت بشر، عامل اصلی گرم‌شدن کره زمین محسوب می‌شود، از سال ١٩٧٢ تاکنون، معاهدات مختلفی در راستای کاهش نشر و حفاظت از کره زمین در سطح بین‌المللی مورد تصویب قرار گرفته است که در اغلب آن‌ها کشورهای توسعهیافته متعهد به کاهش نشر شده‌اند.
مکانیزم توسعه پاک
هدف از این مکانیزم کمک به کشورهای در حال توسعه جهت دستیابی به توسعه پایدار و کمک به هدف نهایی کنوانسیون تغییر اقلیم و مساعدت به کشورهای توسعهیافته برای نیل به تعهدات کاهش نشر می‌باشد.
پتانسیل پروژه‌های مکانیزم توسعه پاک در شرکت ملی نفت ایران
به‌کارگیری مکانیزم توسعه پاک در پروژه‌های شرکت ملی نفت ایران، علاوه بر ایجاد صرفه اقتصادی می‌تواند شرکت را به‌الگویی سرآمد در راستای دستیابی به توسعه پایدار در کشور معرفی نماید.
بازارهای مالی و موسسات فعال در امور بازرگانی گواهی کاهش نشر
تجارت نشر و تجارت کربن در قالب خرید و فروش گواهی نشر در بازارهای مالی مختلفی صورت می‌پذیرد و قیمت روزمره کربن در شاخص‌های روزانه این بازار همانند سایر شاخص‌های روزانه درج می‌گردد.
شرکت ملی نفت ایران با دارا بودن مجتمع‌های بزرگ صنعتی در بخش تولید نفت‌و‌گاز، از قابلیت بسیار خوبی برای استفاده از مکانیزم توسعه پاک (CDM١) در طرح‌ها و پروژه‌های خود برخوردار است. پروژه‌هایی نظیر جمع‌آوری گازهای همراه نفت در مناطق مختلف عملیاتی و بهینه‌سازی مصرف انرژی و سوخت در صنایع تحت پوشش از مهم‌ترین این طرح‌ها هستند که با به‌کارگیری مکانیزم توسعه پاک در آن‌ها ضمن ایجاد درآمدهای جدید و اقتصادی کردن این طرح‌ها، امکان تامین مالی این پروژه‌ها را از مبادی بین‌المللی تسهیل خواهد کرد.
باعنایت به اینکه ٣درصد از درآمد حاصل از فروش (CERs۲) به توسعه اقتصادی و بهبود زیست‌محیطی در محل پروژه اختصاص می‌یابد که می‌باید تحت نظارت مرجع صلاحیدار ملی (DNA٣)، استانداری و سازمان حفاظت محیط‌زیست هزینه شود. لذا، اگر از سازوکار مکانیزم توسعه پاک به‌خوبی استفاده شود، می‌توان فرصت‌های قابل‌توجهی برای پشتیبانی از اولویت‌های توسعه‌ای کشورمان در زمینه طرح‌های توسعه‌ای، طرح‌های زیست‌محیطی محلی و بخشی و استراتژی‌های توسعه اجتماعی فراهم آورد.
توجه به این نکته که ایران بعد از نیجریه و عراق بزرگترین ارسال‌کننده گازهای همراه نفت به مشعل در بین کشورهای اوپک است، اهمیت موضوع را آشکارتر می‌کند. در اغلب کشورهای تولید کننده نفت‌و‌گاز، به‌دلیل نبود تکنولوژی‌های پیشرفته و هزینه‌های بالای مهار و استفاده بهینه از گازهای همراه نفت، این گازها سوزانده می‌شوند که علاوه بر از دست‌دادن منابع ارزشمند گاز، با انتشار گازهای گلخانه‌ای، به محیط‌زیست نیز آسیب جدی وارد می‌آورند. باتوجه به اینکه هدف "کاهش گازهای گلخانه‌ای" از جمله اهداف پیش روی همه کشورهاست، مکانیزم توسعه پاک با افزایش توجیه اقتصادی پروژه‌های جمع‌آوری گازهای همراه نفت، می‌تواند راهکار مناسبی در جهت دستیابی به این هدف محسوب گردد.
در این راستا شرکت ملی نفت ایران از سال ١٣٨٥ برنامه‌هایی را برای استفاده از مکانیزم توسعه پاک پیگیری نموده و تلاش می‌نماید تا با همکاری شرکت‌های معتبر بین‌المللی از فرصت موجود حداکثر استفاده را بنماید. بنابراین شرایط مناسب برای همکاری‌های دو یا چند جانبه در این زمینه مهیا می‌باشد و از کلیه فعالان این عرصه به‌ویژه فعالان بخش خصوصی دعوت می‌شود تا در اینگونه طرح‌ها مشارکت نمایند.
- ١. Clean Development Mechanism
- ٢. Certified Emission Reductions
- ٣. Designated National Authority
از سال ١٣٨٢ تعدادی از شرکت‌ها و گروه‌های خارجی نظیرStatoil ،Econ NOC١،Joe۲، Sumitomo،... همواره به‌دنبال استفاده از فرصت‌های مکانیزم توسعه پاک (CDM) در شرکت ملی نفت ایران بودهاند و با اعزام گروه‌های کارشناسی مختلف سعی در جلب نظر مسئولین برای همکاری در این زمینه را داشته‌اند. عمده‌ترین فعالیت انجام‌شده در سال‌های گذشته، در تیرماه ١٣٨٤ از سوی شرکت نروژی Statoil و با همکاری بانک جهانی و شرکت مهندسی و توسعه نفت(متن) صورت گرفته است.
از میان ١٥ پروژه، ٥ پروژه به‌عنوان گزینه‌های برتر انتخاب و کاربرگ‌های سناریوی اولیه PIN٣ برای آن‌ها تکمیل گردید. به‌دلیل عدم عضویت جمهوری اسلامی ایران در پروتکل کیوتو در آن زمان و نظر به اینکه ثبت این پروژه‌ها در دفتر هیات اجرایی سازمان ملل متحد نیازمند تعیین و معرفی مرجع صلاحیتدار ملی (DNA۴) از سوی ایران و ارائه مشخصات و جزئیات کاملی از پروژه‌ها مطابق کاربرگ استاندارد (PDD۵) بود، ادامه کار منوط به کسب مجوزهای لازم از شرکت ملی نفت ایران و تعیین مرجع صلاحیتدار ملی شد.
در سال ١٣٨٥ پس از تایید الحاق جمهوری اسلامی ایران به پروتکل کیوتو توسط شورای نگهبان و تعیین مرجع صلاحیتدار ملی، مدیریت برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران با ارائه گزارشی به هیات‌مدیره شرکت ملی نفت ایران ضمن معرفی و تبیین این مطلب، پیشنهاد نمود که کمیته کاری تحت عنوان کمیته مکانیزم توسعه پاک متشکل از نمایندگان شرکت‌های تابعه با راهبری مدیریت برنامه‌ریزی تلفیقی تشکیل و سازوکار لازم برای بهره‌گیری از آنرا در سطح شرکت ملی نفت ایران و شرکت‌های تابعه پیش‌بینی و ارائه نماید.
پس از اخذ مصوبه هیات‌مدیره شرکت ملی نفت ایران، مدیریت برنامه‌ریزی تلفیقی/ معاونت نظارت بر مصرف انرژی و ارزشیابی طرح‌ها به‌عنوان متولی مکانیزم توسعه پاک در شرکت ملی نفت ایران معرفی شد.
- فرهنگ‌سازی و برگزاری اولین همایش شناسایی استفاده از فرصت‌های مکانیزم توسعه پاک در شرکت ملی نفت ایران (بهمن ١٣٨٦)
- عقد قرارداد در چارچوب مکانیزم توسعه پاک در طرح ارسال زود هنگام گاز سروش و نوروز به خارگ (١٣٨٧) و ثبت اولین پروژه CDM جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل
- برگزاری مناقصه برای عقد قرارداد در چهارچوب مکانیزم توسعه پاک در طرح‌های آماک و جمع‌آوری گازهای همراه سیری (١٣٨٨-١٣٨٧)
- مبادله تفاهم نامه با شرکت نروژی Carbon Limits AS(CL)(١٣٨٨-١٣٨٧)
- برگزاری مناقصه برای عقد قرارداد در چهارچوب مکانیزم توسعه پاک در طرح‌های جمع‌آوری گازهای همراه نفت‌شهر و هنگام (١٣٨٨)
- عقد قرار داد با پژوهشگاه صنعت‌نفت برای پتانسیل‌سنجی مکانیزم توسعه پاک در شرکت بهره‌برداری مارون (١٣٨٨-١٣٨٧)
- تهیه چارچوب قرارداد مورد قبول شرکت ملی نفت ایران برای عقد قرارداد مکانیزم‌های توسعه پاک
- ١. Nippon Oil Company
- ۲. Japan Oil Eng
- ٣. Project Idea Note
- ۴. Designated National Authority
- ۵. Project Design Document
در شکل ١ موازنه انرژی بین زمین و فضا نشان داده شده است. همانگونه که مشاهده می‌شود تابش‌های خورشیدی پس از عبور از فضا به جو زمین رسیده و قسمت اعظم آن‌ها توسط زمین جذب می‌شوند. جذب این انرژی توسط زمین، باعث گرم شدن کره زمین خواهد شد که این به‌نوبه خود باعث تابش امواجی از طرف زمین به فضا می‌شود. طبق قوانین فیزیکی، طول موج تابش‌های تولید شده از زمین با پرتوهای رسیده به سطح زمین متفاوت است. این بدان معناست که مثلاً اگر زمین تابش‌های مرئی را دریافت می‌کند، هنگام تابشِ خود پرتوهای گوناگونی تولید می‌کند که طول موج آن‌ها با طول موج پرتوهای مرئی متفاوت است.
شکل ١- موازنه انرژی بین زمین و فضا و اثر گازهای گلخانه‌ای
[بررسی و شناسایی پتانسیل پروژه‌های CDM در شرکت بهره‌برداری مارون - گزارش فاز اول پژوهشگاه صنعت‌نفت]مشاهده شده است که زمین پس از گرم شدن، تابش‌های فروسرخ از خود منتشر می‌کند. قسمتی از این تابش‌های فروسرخ از جو عبور کرده و قسمتی دیگر توسط گازهای گلخانه‌ای موجود در جو جذب شده و مجدداً توسط همین گازها به سطح زمین بازتابیده می‌شود (شکل ٢). در حقیقت گازهای گلخانه‌ای که نسبت به نور مرئی شفاف بودند با تغییر طول موج پرتوها، به‌صورت نیمه‌شفاف عمل کرده و تمام تابش‌های فروسرخ بازتابیده از سطح زمین را از خود عبور نداده و مجدداً مقداری از آن‌ها را به زمین برمی‌گردانند. گازهای گلخانه‌ای که در این پدیده دخالت می‌کنند عبارتند از:
- بخار آب(H2O)
- دیاکسیدکربن(CO2)
- اکسید نیتروس(N2O)
- متان(CH4)
- ازن‌جو پایین(O٣)
- کلروفلوئوروکربن‌ها(CFCs)
- هیدروفلوئوروکربن‌ها(HFCs) و پِرفلوئوروکربن‌ها(PFCs)
- سولفور هگزا فلوراید(SF6)
در این میان بخار آب و دیاکسیدکربن، در مجموع، ٩٠درصد سهم اثر گلخانه‌ای را به‌خود اختصاص می‌دهند که بخار آب بیشترین سهم را داراست. شکل (٢) سهم گازهای مختلف را در ایجاد اثر گلخانه‌ای نشان می‌دهد. لازم به‌ذکر است؛ معمولاً در این موارد بخار آب را جداگانه محاسبه می‌کنند، چرا که اولاً مقدار آن نسبت به سایر گازهای گلخانه‌ای بسیار زیادتر بوده و ثانیاً رطوبت نواحی مختلف بسته به شرایط مختلف دمایی، آب‌و‌هوایی و پوشش ابری متفاوت می‌باشد.
از طرفی، بنابر پروتکل مونترال از سال ١٩٨٧ به بعد، هیدرو فلوئوروکربن‌ها و پِرفلوئوروکربن‌ها به‌عنوان جایگزین گازهای مخرب لایه ازن مورد استفاده قرار گرفته‌اند و قبل از آن مصرف آن‌ها در دنیا ناچیز بوده است، لذا در شکل (٣) غلظت این گازها در نظر گرفته نشده است. سولفور هگزا فلوراید نیز بدلیل کم‌بودن مقدار انتشار آن در مقایسه با سایر گازها، در این شکل دیده نمی‌شود.
در مجموع، گازهای گلخانه‌ای باعث باقی ماندن کسری از انرژی خورشیدی رسیده به زمین در داخل جو می‌شوند. این تبادل و نقل و انتقال انرژی باعث ثابت ماندن دمای زمین درحد مناسبی می‌شود به‌طوری که اگر اثر گلخانه‌ای در جو زمین وجود نداشت، دمای کره زمین به‌طور متوسط حدوداً ٥.١٥ درجه سانتیگراد نسبت به حال کمتر می‌شد. چنین کاهش دمایی باعث آن می‌شود که زمین غیرقابل سکونت باشد (عصر یخبندان). از طرف دیگر چنانچه موجودی گازهای گلخانه‌ای نیز به‌هر نحوی در داخل جو زیادتر از حد متعارف شود، موازنه انرژی زمین به‌هم خورده و باعث باقی ماندن انرژی بیشتری در داخل جو زمین می‌شود که این امر گرم‌شدن زمین را به‌دنبال دارد.
قدرت جذب امواج فروسرخ توسط هر یک از این گازها با هم متفاوت است. در نتیجه میزان تاثیر آن‌ها در پدیده گلخانه‌ای متفاوت خواهد بود. این قدرت جذب امواج فروسرخ را با پارامتری به‌نام پتانسیل گرمایش جهانی (GWP١) نشان می‌دهند. مقدار این پارامتر برای دیاکسیدکربن برابر واحد می‌باشد.
شکل ٢- سهم گازهای مختلف گلخانه‌ای در جو زمین بر حسب درصد
GWP سایر گازها، نسبت به دیاکسیدکربن سنجیده می‌شود. به‌عنوان مثال، باتوجه به اینکه GWP متان برابر ٢١ می‌باشد، یک تن متان اثری معادل ٢١ تن CO2 در پدیده گرمایش زمین خواهد داشت. برای سادگی، میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای باتوجه به GWP آن‌ها به معادل CO2 تبدیل شده و گزارش می‌گردد. جدول (١) مقدار GWP را برای انواع گازهای گلخانه‌ای نشان می‌دهد.
جدول ١- پتانسیل گرمایش جهانی (GWP) گازهای گلخانه‌ای
[بررسی و شناسایی پتانسیل پروژه‌های CDM در شرکت بهره‌برداری مارون- گزارش فاز اول. پژوهشگاه صنعت‌نفت]
١.Global Warming Potential
از حدود سال ١٧٥٠ میلادی (عصر پیش‌صنعتی) تاکنون افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای منجر به نیروی تابشی مثبت اقلیم‌شده که این امر، سبب گرم‌شدن زمین و بروز سایر تغییرات در اقلیم می‌گردد.
از میان گازهای گلخانه‌ای، غلظت‌های اتمسفری دیاکسیدکربن(CO2)، متان(CH4)، اکسید نیتروژن(N2O) به‌نحو قابل‌ملاحظه‌ای تغییر یافته است. به‌ترتیب حدود ١٧%، ۲٦% و 3.8% افزایش از خود نشان می‌دهند(نسبت به مقادیر سال ١٩۸٠).
شکل ٣- افزایش غلظت CO2 در بین سال‌های ١٩۵۸ تا نوامبر ۲٠١٣ را نشان می‌دهد
نیروی تابشی مستقیم گازهای گلخانه‌ای با طول‌عمر زیاد ناشی از غلظت CO2 ،CH4 و N2O مرتبط می‌باشد. از آنجاییکه بسیاری از گازهای گلخانه‌ای مدت طولانی در اتمسفر باقی می‌مانند (زمان‌ماند CO2 و N2O دهه‌ها تا قرن‌ها می‌باشد)، بنابراین گازهای مذکور در دراز مدت بر نیروی تابشی مستقیم اثر خواهند گذاشت. این ترکیب‌ها سبب از دست‌رفتن ازن استراتوسفری که مولد یک نیروی تابشی منفی است، نیز می‌شود. در حال حاضر، برخی از گازهای گلخانه‌ای با طول‌عمر زیاد نظیر ترکیب‌های هیدروفلوروکربن‌های(HCFC) جانشین فریون‌ها(CFC)، ترکیبات پرفلوروکربن‌ها(PFC) و سولفورهگزافلورید(SF6) تاحدودی در تغییر نیروی تابشی سهیم هستند.
چنانچه نشر دیاکسیدکربن در محدوده نزدیک به مقدار سال ١٩٩٤ باقی بماند، این امر سبب خواهد شد که در پایان قرن ٢١، غلظت اتمسفری CO2 که حداقل برای دو قرن ثابت مانده بود به‌حدود ppmv ٥٠٠ (یعنی دو برابر غلظت آن در عصر پیش‌صنعتی که معادل ppmv ٢٨٠ بود) برسد.
بررسی انتشار گازهای گلخانه‌ای نشان می‌دهد که روند انتشار این گازها (نه میزان مطلق آن) در کشورهای صنعتی توسعهیافته از سال١٩٩٠ تا ٢٠٠٠ کاهش یافته است در حالیکه پیش‌بینی شده میزان مطلق انتشار تا سال٢٠٢٠ افزایشی در حدود ٢٠% داشته باشد.
جدول شماره ۲ سهم بیست کشور اول در انتشار جهانی گاز CO2 در سال۲٠١١ را نشان می‌دهد. عوامل مختلفی نظیر وضعیت ملی، سطح رشد اقتصادی و روند رشد جمعیت، هریک نقش موثری در انتشار گازهای گلخانه‌ای بر عهده دارند. چنانکه از جدول مذکور پیداست، چین با ۲٦,٧% بزرگترین منتشرکننده گازهای گلخانه‌ای در جهان است و آمریکا با ١٦,۸% دومین، ژاپن با ٣,٦% پنجمین و آلمان با ۲,٣% رتبه ششم در انتشار دیاکسیدکربن دنیا را عهده‌دار است. در همان سال ایران با سهم ١,٩درصدی، رتبه هفتم جهان را در انتشار گاز دیاکسیدکربن دارا بوده است(این آمار بدون احتساب میزان انتشار در کشورهای عضو اتحادیه اروپا است).
از طرف دیگر بررسی انتشار سرانه دیاکسیدکربن نشان می‌دهد که کشورهای نفتی حوزه خلیج‌فارس بدلیل وابستگی شدید اقتصادشان به نفت و جمعیت کمشان از سرانه انتشار بالایی برخوردار هستند بطوریکه در سال ٢٠٠٧ قطر با سرانه انتشار ٥٨,٠١ تن در سال رتبه اول را در دنیا داراست. ایران با سرانه انتشار ٥٦,٦ تن در بین کشورهای جهان، رتبه هفتاد را داراست.
در ایران نیز روند انتشار گاز دیاکسیدکربن بر اساس سرانه هر فرد حاکی از رشد شتابزده مصرف انرژی از دهه ٩٠ میلادی به بعد می‌باشد (شکل ٥). مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که سهم بخش انرژی در ایران از نظر انتشار گازهای گلخانه‌ای در مقایسه با سایر بخش‌ها بسیار چشم‌گیر است.
شکل ٤ – روند رشد انتشار دیاکسیدکربن در ایران[EIA,2009]
شکل ٥ – سهم بخش‌های مختلف در انتشار گاز در ایران [گزار ش وضعیت ملی تغییر اقلیم. دفتر ملی تغییر آب‌و‌هوا-٢٠٠٣]
امروزه اقدامات بشر جو زمین را به‌کلی تغییر داده است. میزان تخریب جو زمین بگونه‌ای است که باور آن را باتوجه به ابعاد زمین دشوار می‌سازد. لیکن، افزایش جمعیت و توسعه فناوری که فزونی تقاضا برای انرژی را در پی داشته است، تحت تاثیر سهم غالب حامل‌های انرژی فسیلی، از مهم‌ترین عوامل ایجاد این شرایط به‌شمار می‌رود. چنانچه همین روند در افزایش میزان تقاضا و مصرف انرژی ادامه یابد، در چند دهه آینده" تغییرات اقلیمی "شدیدی (به‌صورت گرمایش جهانی) به‌وقوع خواهد پیوست. عوامل مختلفی پدیده "تغییر اقلیم" را تسریع می‌کند که اهم آن‌ها عبارتند از:
- تولید هواویزه‌‌ها (آیروسول‌‌ها)
- تغییر در ضریب انعکاس زمین
- آلودگی حرارتی
- انتشار روز افزون گازهای گلخانه‌ای
مدل‌های اقلیمی پیش‌بینی می‌کنند که تا سال٢١٠٠ دمای کره زمین ١ تا ٣,٥ درجه سانتیگراد افزایش می‌یابد. این پیش‌بینی بیان‌کننده این مطلب است که تغییرات اقلیم در طول قرن حاضر و قرن آتی بیشتر از تغییرات آن در طول ١٠٠٠٠ سال گذشته خواهد بود. تغییرات اقلیم و آسیب‌های ناشی از آن‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- دسته اول آسیب‌های مستقیم هستند که به‌واسطه عواملی نظیر افزایش دما، افزایش سطح آب دریاها و خشکسالی حاصل می‌شوند و موجب مهاجرت ساکنین نواحی آسیب پذیر و تخریب منابع درآمدی آن‌ها، دشواری دسترسی به بهداشت و آب آشامیدنی سالم و آسیب‌های اقتصادی می‌شوند
- دسته دوم آسیب‌های اقتصادی ناشی از سیاست‌های کاهش انتشار و نیز اقدامات مقابله‌ای است که از طرف کشورهای توسعهیافته بر اقتصاد کشورهای کمتر توسعهیافته تحمیل می‌شوند. بدیهی است، آسیب‌های اقتصادی ناشی از سیاست‌های کاهش انتشار در کشورهای مختلف، بسته به ساختار فنی و اقتصادی آن‌ها، انعطاف‌پذیری، تنوع اقتصادی و میزان هزینه موردنیاز جهت کاهش انتشار بسیار متفاوت می‌باشد
تغییر اقلیم و آسیب‌های ناشی از آن، یکی از مسائل مهم جهانی در سال‌های اخیر بوده است بگونه‌ای که ایجاد یک اجماع جهانی برای کاهش اثرات سوء ناشی از آن ضروری می‌باشد. بدین منظور بایستی شاخص‌های مناسبی برای اندازه‌گیری آسیب‌پذیری در سطوح مختلف جهانی، منطقه‌ای و محلی معرفی شود تا میزان آسیب‌پذیری مناطق و کشورهای مختلف را در قبال پدیده تغییر آب‌و‌هوا رتبه‌بندی نماید. برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد (UNEP) ساختار سلسله مراتبی را برای تحلیل و رتبه‌بندی آسیب‌پذیری ارائه نموده است که در آن شاخص‌های آسیب‌پذیری ناشی از تغییر اقلیم، بر اساس نوع و مقیاس برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری در سه سطح جهانی، منطقه‌ای و محلی تقسیم بندی شده است. لذا برنامه‌ریزی‌ها و همکاری‌های مرتبط با موضوع نیز باید به تبعیت از آن در سه سطح مختلف جهانی، منطقه‌ای و محلی صورت گیرد.
بررسی آسیب‌های اقتصادی ناشی از تغییر اقلیم و تخمین آن‌ها هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارد، چراکه عوامل زیادی در تخمین آسیب‌های اقتصادی در زیربخش‌های مختلف که متأثر از پدیده تغییر اقلیم هستند وجود دارد که برآورد این عوامل به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه بسیار دشوار می‌باشد. بر اساس مطالعات IPCC١ آسیب‌های اقتصادی ناشی از افزایش Co5/٢ متوسط دمای کره زمین (متوسط افزایش دمای کره زمین در اثر دو برابر شدن غلظت گازهای گلخانه‌ای در جو زمین نسبت به سطح کنونی) سبب کاهش سالیانه ١ تا ٥.١درصد تولید ناخالص داخلی کشورهای توسعه یافته و ٢ تا ٩درصد در تولید ناخالص داخلی کشورهای در حال توسعه می‌گردد.
تغییرات آب‌و‌هوایی بیش از همه، کشورهای فقیر و به‌همین ترتیب همه کشورهای جهان را در درجات متفاوتی متاثر خواهد نمود. تا سال ٢٠٢٠ هفتاد و پنج تا ٢٥٠ میلیون نفر در آفریقا دچار کمبود آب خواهند شد و ساکنان شهرهای بزرگ آسیا در معرض بیشترین خطر سیلاب‌های رودخانه‌ای و ساحلی قرار خواهند گرفت. در اروپا نابودی گسترده گونه‌های حیاتی دور از انتظار نخواهد بود و آمریکای شمالی گرمای شدیدتر، طولانی‌تر و رقابت بیشتر برای دستیابی به آب را تجربه خواهد نمود. توفان‌های گرمسیری شدیدتر و فراوان‌تر خواهند شد. امواج گرما و باران‌های سنگین برخی از نواحی را دربرخواهد گرفت و خطر آتش‌سوزی‌های خودبخودی و گسترش بیماری‌ها افزایش خواهد یافت. در نقاط دیگر خشکسالی مزارع را نابود و کیفیت منابع آب را کاهش خواهد داد. بالا آمدن سطح آب دریاها سبب افزایش طغیان‌های ساحلی و شور شدن آب‌های شیرین می‌شود که این امر تهدیدی برای شهرهای ساحلی محسوب می‌شود.
پایدار کردن میزان خروجی دیاکسیدکربن، رشد سالانه اقتصاد جهانی را تا سال ٢٠٥٠ تا کمتر از ٠,١٢درصد کاهش خواهد داد و هرچه این عمل به تاخیر افتد، هزینه آن و تاثیر آن بر رشد اقتصاد جهانی بیشتر خواهد شد.
١. International Panel on Climate Change
پیدایش و گسترش نظریه تغییر اقلیم، ابتدا در محافل علمی و با هدف افزایش دانسته‌ها در مورد جو و پدیده گلخانه‌ای آغاز شد. اندازه‌گیری‌های دقیق در نقاط دور افتاده زمین مانند "مونالوآ" در‌هاوایی نشان داد که غلظت دیاکسیدکربن یعنی تراکم مهم‌ترین گاز گلخانه‌ای در حال افزایش است. در دهه‌های ١٩٧٠ و ١٩٨٠، دانشمندان توانستند مدل‌های کامپیوتری کامل تری از اتمسفر بسازند که هر چند هنوز مورد تردید است، اما اعتماد عمومی نسبت به گرم‌شدن زمین و پیامدهای آن را بالا برده است. آکادمی علوم آمریکا در سال ١٩٧٩ پس از بازنگری این مدل‌ها اعلام کرد که در صورت افزایش غلظت دیاکسیدکربن در جو، تردیدی نیست که اقلیم جهان دچار دگرگونی خواهد شد و این دگرگونی نباید به‌هیچ وجه دست‌کم گرفته شود. در اولین کنفرانس جهانی اقلیم در سال ١٩٧٩، تغییر آب‌و‌هوا به‌عنوان یک مشکل جدی مطرح شد.
کشف حفره ازن و نسبت دادن آن به انتشار کلروفلوروکربن‌ها به‌وضوح نشان داد که فعالیت‌های انسان می‌تواند بر جو و محیط‌زیست زمین اثرات عمیق و نامطلوبی بر جا گذارد. بدین ترتیب توجه عمومی بیش از پیش به محیط‌زیست و به‌ویژه جو این سیاره جلب شد.
موج گرما در آمریکای شمالی و خشکسالی تابستان ١٩٨٨ در این قاره، نظریه‌های مربوط به گرمایش گلخانه‌ای را به‌ویژه در آمریکا و کانادا بر سر زبان‌ها انداخت. در نتیجه در کنفرانسی که در ژوئن سال ١٩٨٨ توسط دولت کانادا در شهر تورنتو برگزار شد، شرکت‌کنندگان خواستار کاهش ٢٠درصدی انتشار دیاکسیدکربن تا سال ٢٠٠٥ میلادی، تشکیل کنوانسیونی فراگیر در ارتباط با حفاظت از جو و ایجاد صندوق بین‌المللی ویژه‌ای برای تأمین بخشی از اعتبارات موردنیاز از راه دریافت مالیات بر مصرف سوخت‌های فسیلی شدند.
در اواخر دهه ٨٠ و اوایل دهه ٩٠ کنفرانس‌های متعددی با حضور کارشناسان و مسئولین کشورها برگزار شد. به‌دنبال برگزاری کنفرانس‌های مزبور و افزایش شواهد علمی مبنی بر تغییر اقلیم، توجه بین‌المللی بر اتخاذ یک اقدام جدی برای برون رفت از معضل کنونی جلب شد.
سال ١٩٨٨ نقطه عطفی در روند پیدایش رژیم تغییر اقلیم بود. تا آن زمان موضوع تغییر اقلیم بطور عمده از سوی فعالان غیردولتی و دانشمندان جهان مطرح و اداره می‌شد، اما در این سال موضوع به‌صورت یک مقوله بین دولت‌ها در آمد.
دومین کنفرانس جهانی اقلیم با تاکید بر لزوم ایجاد یک چارچوب حقوقی برای پدیده تغییر آب‌و‌هوا در سال ١٩٩٠ تشکیل شد. این کنفرانس مهم توسط WMO،UNEP و سایر سازمان‌های بین‌المللی برگزار شد و مذاکرات و بحث وزرای ١٣٧ کشور جهان به‌همراه اتحادیه اروپا را برجسته ساخت. اعلامیه نهایی که پس از مذاکرات فراوان تهیه شد، هیچگونه هدف بین‌المللی مشخصی را برای کاهش میزان انتشارات در بر نداشت. هر چند که این اعلامیه از تعدادی از اصولی که بعدها در کنوانسیون تغییر اقلیم مطرح شد، حمایت می‌کرد. این اصول درباره تغییر آب‌و‌هوا به‌عنوان "موضوع اصلی بشریت" لزوم رعایت حقوق مساوی، وظایف مشترک ولی متفاوت کشورها در سطوح مختلف توسعه پایدار و اصول حفاظت می‌باشند.
مجمع عمومی سازمان ملل آغاز مذاکرات مربوط به معاهده را در دسامبر سال ١٩٩٠ اعلام کرد. کمیته مذاکرات بین الدول کنوانسیون تغییر آب‌و‌هوا (FCCC/INC١) از فوریه ١٩٩١ تا مه ١٩٩٢، ٥ جلسه برگزار کرد. این کمیته موظف بود تا ژوئن ١٩٩٢، یعنی زمان برگزاری اجلاس جهانی ریو نتیجه مذاکرات را اعلام نماید. به این ترتیب، مذاکره کنندگان از ١٥٠ کشور طی ١٥ ماه ،در ٩ مه ١٩٩٢،کنوانسیون را در نیویورک نهایی کردند.
کنوانسیون تغییر آب‌و‌هوا در سال ١٩٩٢ در ریودوژانیرو توسط ١٥٤ کشور (به‌همراه اتحادیه اروپا) امضا شد. اجلاس جهانی ریو،٢٠ سال پس از اجلاس استکهلم (١٩٧٢) که لزوم ایجاد یک خط مشی زیست‌محیطی همزمان در کشورها را مطرح کرد، بزرگترین گردهمایی سران کشورها در زمینه حفظ محیط‌زیست و توسعه پایدار بشمار می‌آید. دستور کار ٢١، اعلامیه ریو، کنوانسیون تنوع زیستی و اصول جنگل از دیگر دستاوردهای این اجلاس بودند.
- کنوانسیون
تغییر آب‌و‌هوا - کنفرانس‌های
COPs - پروتکل کیوتو، اهداف
و مکانیزم‌ها - تداوم پروتکل
کیوتو - اقدامات مناسب ملی
کاهش انتشارNAMAs
چنانکه پیشتر ذکر شد کنوانسیون تغییر آب‌و‌هوا در سال ١٩٩٢ در اجلاس ریو با هدف تثبیت غلظت گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت‌های صنعتی در سطحی که از آسیب‌های ناشی از تغییرات اقلیمی بر زندگی انسان و حیات روی زمین بکاهد، تدوین گشته و از سال ١٩٩٤ اجرایی گردید. اهم اهداف کنوانسیون و فعالیت‌های مرتبط با آن به قرار زیر است:
- تثبیت غلظت گازهای گلخانه‌ای در جو در سطحی که از اثرات خطرناک فعالیت‌های بشر بر سیستم اقلیم جلوگیری نماید
- ارائه گزارش دوره‌ای وضعیت ملی تغییر آب‌و‌هوا به کنوانسیون، توسط کلیه کشورهای عضو
- تهیه میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای و جذب توسط چاهک‌ها بصورت دوره‌ای
- تنظیم و اجرای برنامه‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای
- همکاری و توسعه روشهای انتقال تکنولوژی برای کاهش انتشار در بخش‌های مختلف انرژی، حمل‌و‌نقل، صنعت، کشاورزی، جنگل و زایدات جامد و مایع
- همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی درتهیه روشهای تطبیق با پدیده تغییر آب‌و‌هوا
- در نظر گرفتن موضوع تغییر آب‌و‌هوا در سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های توسعه
کنوانسیون تغییر آب‌و‌هوا هدف مشترک ولی تعهدات متفاوتی را برای کشورهای مختلف در نظر گرفته است. ماده ٤ کنوانسیون که مربوط به تعهدات است بیان می‌دارد که کلیه متعاهدین به کنوانسیون دارای هدف مشترک با مسئولیت‌های متمایز هستند. ماده ٧.٤ بیان می‌دارد که انجام تعهدات کشورهای در حال توسعه به کنوانسیون، منوط به اجرای موثر تعهدات مالی و انتقال تکنولوژیکی کشورهای توسعهیافته است.
همچنین ماده ٨.٤ و ١٠.٤ کنوانسیون بیان می‌دارد که اعضا باید توجه کامل به وضعیت کشورهای در حال توسعه که به‌شدت از اثرات سوء تغییر اقلیم یا اقدامات مقابله‌ای کشورهای توسعهیافته آسیب می‌بینند نظیر کشورهای جزیره‌ای کوچک یا کشورهایی که در اقلیم خشک و نیمه خشک یا نواحی کوهستانی قرار دارند و یا اقتصاد آن‌ها متکی به درآمدهای ناشی از استخراج و فرآوری و صادرات سوخت‌های فسیلی است داشته باشند.
کنوانسیون تغییر آب‌و‌هوا در ٢١ مارس ١٩٩٤،٩٠ روز پس از تصویب آن در ٥٠ کشور، اجرایی‌گردید. روز ٢١ سپتامبر همان سال نیز کشورهای توسعهیافته عضو کنوانسیون، گزارش‌های ملی خود را در مورد استراتژی‌های تغییر آب‌و‌هوا به کنوانسیون ارائه کردند. در ضمن، کمیته مذاکرات بین الدول (FCCC/INC١) کارهای مقدماتی خود را در قالب ٦ جلسه بحث در موارد مربوط به تعهدات، آماده‌سازی مکانیزم مالی، پشتیبانی مالی و فنی از کشورهای در حال توسعه و موضوعات علمی و رویه‌های اجرایی ادامه داد.
این کمیته پس از جلسه یازدهم (جلسه نهایی) خود در فوریه ١٩٩٥ منحل شد و در قالب کنفرانس اعضاء متعهد به کنوانسیون تغییر آب‌و‌هوا (COP٢) به‌کار خود ادامه داد.
کنفرانس اعضاء بالاترین مرجع رسمی کنوانسیون است که با حضور نمایندگان عالی رتبه و کارشناسان کشورهای مختلف تشکیل می‌گردد و تصمیمات آن لازم الاجراست. از سال ١٩٩٥ تاکنون کنفرانس اعضاء ١٥ بار در شهرهای مختلف جهان، با شرکت هزاران نفر تشکیل شده و کلیه تصمیمات آن در سایت سازمان ملل به نشانی www.unfccc.int درج شده است.
پروتکل کیوتو در سومین اجلاس اعضاء متعهدین (COP3) مورخ ١١ دسامبر ١٩٩٧ در کیوتو ژاپن تصویب و به‌مدت یکسال جهت امضای کشورها و اعضای کنوانسیون باز گذاشته شد. اعضای پروتکل کیوتو به دو دسته تقسیم می‌شوند: کشورهای ضمیمه ١ که متعهد به کاهش نشر هستند و کشورهای غیرضمیمه ١ که تاکنون تعهدی برای آن‌ها در راستای کاهش نشر در نظر گرفته نشده است. از اهداف اساسی پروتکل، ایجاد ساختار اجرایی مناسب برای حصول به اهداف کنوانسیون و نیز تقویت تعهدات کشورهای پیوست I کنوانسیون در کاهش انتشار و انتقال کمک‌های فنی و مالی به کشورهای در حال توسعه و کشورهایی که به‌شدت متاثر از آثار تغییر اقلیم هستند (ماده ٨.٤ تا ١٠.٤ کنوانسیون) می‌باشد. شماتیک هدف پروتکل کیوتو برای کاهش انتشار، در شکل ١ نشان داده شده است.
شکل ١ – شماتیک هدف پروتکل کیوتو در کاهش انتشار
هر یک از اعضاء ضمیمه I بطور مستقل یا مشترک توسط پروتکل کیوتو متعهد شده‌اند که انتشار گازهای گلخانه‌ای را حذف و یا کاهش دهند؛ بطوریکه میزان انتشار ٦ گاز گلخانه‌ای کشورهای توسعهیافته در محدوده سال‌های ٢٠١٢-٢٠٠٨ به ٥درصد زیر سطح انتشار سال ١٩٩٠ کاهش یابد. تعهدات هر یک از کشورهای توسعهیافته در ضمیمه B پروتکل آورده شده است که محدوده این تعهدات از ٨درصد کاهش (کشورهای اتحادیه اروپا) تا ١٠درصد افزایش (جزایر کوچک) نسبت به سطح انتشار سال ١٩٩٠ می‌باشد.
بنابر شرایط تعیین‌شده در ماده ٢٥ کنوانسیون تغییر آب‌و‌هوا، سه ماه پس از امضای پروتکل، کشوری که میزان انتشار کشورهای ضمیمه ١ امضاکننده پروتکل را به بیش از ٥٥درصد سطح انتشار سال ١٩٩٠ این کشورها برساند پروتکل کیوتو باید اجرایی می‌شد. لذا با الحاق روسیه به پروتکل کیوتو در اواسط ماه نوامبر سال ٢٠٠٤، میزان انتشار کشورهای ضمیمه ١ امضاکننده پروتکل به ٦.٦١درصد رسیده و پروتکل در تاریخ ١٦ فوریه ٢٠٠٥ اجرایی شد. لذا اجلاس بعدی اعضاء اولین جلسه پروتکل نیز بود که در تاریخ ٧ تا ١٨ نوامبر ٢٠٠٥ برگزار شد.
جمهوری اسلامی ایران در سال ١٣٧٥، با تصویب مجلس شورای اسلامی و تایید شورای نگهبان به عضویت کنوانسیون تغییرات آب‌و‌هوا درآمد. قانون الحاق ایران به پروتکل کیوتو نیز در سال ١٣٨٤ به تایید شورای نگهبان رسید. کشور ما به‌دلیل قرار گرفتن در بین کشورهای در حال توسعه، در دوره اول تعهد (٢٠١٢-٢٠٠٨) اجباری برای کاهش انتشارات خود ندارد.
ماده ٢ پروتکل اعضای متعهد به پروتکل را جهت حصول به تعهدات کاهش انتشار خود در سطح ملی به گسترش اقدامات زیر ترغیب نموده است:
- بهینه‌سازی مصرف سوخت
- استفاده بیشتر از انرژی‌های تجدیدپذیر
- گسترش تکنولوژی‌های جدید
- اصلاح روشهای جنگلداری و کشاورزی
همچنین، کشورها سیاست‌ها و اقدامات مختلفی را مانند مالیات بر کربن، برنامه‌های بهبود تکنولوژی، تدوین نظام‌نامه‌ها و برنامه تجارت انتشار در سطح ملی پیگیری می‌نمایند. همچنین پروتکل کیوتو جهت کاهش انتشار و تسهیل انجام تعهدات کشورهای توسعهیافته، مکانیزم‌های انعطاف‌پذیری تحت عنوان مکانیسم‌های مبتنی بر بازار در ماده ١٢ و سایر مواد تنظیم نموده است.
بر اساس پروتکل کیوتو، اعضای متعهد می‌توانند با اجرای پروژه‌ها در سایر کشورها، سیاست‌های کاهش انتشار را از لحاظ اقتصادی توجیه‌پذیر نمایند. بدین منظور پروتکل کیوتو سه مکانیزم انعطافی را جهت کمک به اعضا به‌منظور نیل به اهدافشان پیش‌بینی کرده است. تجارت نشر (ماده ١٧)، اجرای مشترک (ماده ٦)، و مکانیزم توسعه پاک (ماده ١٢).
- تجارت نشر (ET٣): باتوجه به اینکه کشورهای صنعتی تحت پروتکل کیوتو متعهد به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای هستند (هر دو کشور دارای تعهدات مستقل هستند) در راستای این تعهدات اگر کشوری نتواند سهم خود را در کاهش انتشار برآورده نماید می‌تواند از کشورهای صنعتی دیگر که بیش از سهم تعهد خود کاهش انتشار داشته‌اند مجوز انتشار را خریداری نمایند که این موضوع را تجارت نشر گویند
- اجرای مشترک(JI۴): پروژه‌های هستند که باتوجه به تجارب تکنولوژی کشورها، به‌منظور اجرای تعهدات یا اخذ گواهی توسط برخی از کشورهای صنعتی در سایر کشورهای توسعهیافته اجرا می‌گردد. (هر دو کشور از مجموعه کشورهای ضمیمه ١ هستند)
- مکانیزم توسعه پاک (CDM): همکاری مابین کشورهای صنعتی وکشورهای در حال توسعه (یک کشور ضمیمه ١ و یک کشور غیرضمیمه ١) برای اجرای یک پروژه در کشور در حال توسعه که منجر به کاهش نشر گازهای گلخانه‌ای می‌شود. در این حالت به‌ازای هر تن کاهش نشر حاصل از انجام پروژه یک گواهی کاهش نشر تحت عنوان (CERs) از سوی سازمان ملل تعلق می‌گیرد که کشورهای توسعهیافته با خرید آن‌ها می‌توانند سهیمه اجباری خود در کاهش نشر گازهای گلخانه‌ای را تامین نمایند
منطق اقتصادی حاکم بر مکانیزم توسعه پاک تحت پروتکل کیوتو در شکل (٢) قابل‌ملاحظه است. هزینه کاهش نشر کربن در یک کشور در حال توسعه به‌ازای هر تن به‌مراتب کمتر از یک کشور توسعهیافته است. بنابراین اجرای یک پروژه در کشور در حال توسعه و فروش اعتبارات حاصله به کشور توسعهیافته منافع طرفین را تامین خواهد کرد.
شکل ٢: منطق اقتصادی حاکم بر مکانیزم توسعه پاک
بطور کلی اهداف سازو کارهای تعریف‌شده در پروتکل کیوتو عبارتند از:
- مشارکت در نیل به اهداف عالیه کنوانسیون تغییر آب‌و‌هوا
- کمک به کشورهای در حال توسعه برای دستیابی به توسعه پایدار
- کمک به کشورهای توسعهیافته برای کاهش نشر گازهای گلخانه‌ای آن‌ها بر اساس تعهدات مندرج در پروتکل کیوتو
تداوم این پروتکل در هجدهمین اجلاس تغییر اقلیم سازمان ملل (COP18) در دوحه قطر (۲٦ نوامبر تا ۸ دسامبر ۲٠١۲) تصویب شد و مقرر شد طول دوره دوم تعهدات از سال ۲٠١۲ تا ۲٠۲٠ باشد. همچنین مقرر شد، مکانیزم‌های مبتنی بر بازار پروتکل کیوتو شامل مکانیزم توسعه پاک (CDM) ،اجرای مشترک (JI۴) و تجارت بین‌المللی انتشار (IET۵) از ابتدای سال ۲٠١٣ بدون وقفه ادامه یابند.
در این دور از تعهدات، کشورهای استرالیا، اتحادیه اروپا، ژاپن، لیختن‌اشتاین، موناکو و سوییس اظهار داشتند که هیچگونه مجوز انتشار اضافه‌ای را به دور دوم پروتکل کیوتو انتقال نخواهند داد. کشورهای استرالیا، اتحادیه اروپا (۲٧ کشور)، لیختن اشتاین، موناکو، سوییس، بلاروس، کرواسی، ایسلند، قزاقستان، نروژ و اکراین از کشورهای متعهد در دور دوم پروتکل کیوتو هستند و تعهد کاهش انتشار آن‌ها عبارتست از: کشورهای اتحادیه اروپا، کرواسی، لیختنشتاین و سوییس برابر٣٠درصد-۲٠درصد، استرالیا ۲۵درصد-۵درصد، بلاروس ۸درصد، ایسلند۲٠درصد، قزاقستان ٧درصد، موناکو٣٠درصد، نروژ۴٠درصد-٣٠درصد و اکراین۲٠درصد.
نظر به اینکه در اجلاس قبلی تغییر اقلیم سازمان ملل، توافقاتی در خصوص ایجاد یک پیمان جامع جهت کنترل گرمایش جهانی برای دوره زمانی از سال ۲٠۲٠ به بعد صورت گرفت، در اجلاس دوحه کشورها موافقت کردند:
- اطلاعات، دیدگاه‌ها و پیشنهادات خود در خصوص اقدامات، ابتکارات و روشهای بالا بردن عزم جهانی برای کنترل تغییر اقلیم را تا اول مارچ۲٠١٣ به دبیرخانه اجلاس تغییر اقلیم سازمان ملل اعلام نمایند.
- مباحث کلیدی مذاکرات حداکثر تا پایان سال۲٠١۴ مشخص باشد تا پیش‌نویس متن مذاکرات قبل از ماه می ۲٠١۵ آماده شود.
در سال‌های اخیر، اقدامات داوطلبانه کاهش انتشار یکی از موضوعات کلیدی در گفتگوهای فرایند کنوانسیون تغییر آب‌و‌هوا محسوب می‌شود. در حال حاضر NAMAs به‌عنوان یکی از ابزارهای کلیدی در کشورهای در حال توسعه برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای محسوب می‌شود.
درک مفهوم NAMAs مستلزم این است که بدانیم فرایند گفتمان‌های بین‌المللی در زمینه تغییر آب‌و‌هوا از زمان پذیرش کنوانسیون در سال١٩٩۲ تاکنون چگونه بوده است. به‌همین منظور، مهم‌ترین نشست‌ها را که منجر به معرفی اقدامات مناسب ملی کاهش انتشار شد به‌طور خلاصه مرور می‌کنیم.
ماده ۴ کنوانسیون تغییر آب‌و‌هوا بر مشارکت همه اعضا برای بهبود وضعیت تغییر آب‌و‌هوا تاکید می‌کند. بر این اساس، کشورهای عضو، متعهد به کاهش انتشار شده‌اند. البته در جلسات بعدی کنوانسیون(پس از سال ١٩٩۲) مقرر شد کشورهای توسعهیافته، متعهد به کاهش انتشار بر پایه انتشار سال ١٩٩٠ شوند و در مورد کشورهای در حال توسعه، تعهدی تعیین نشد.
طی نشست‌های بعدی اعضای کنوانسیون، دو تصمیم مهم در نشست کیوتو و نشست بالی اتخاذ شد که به‌ترتیب با عناوین پروتکل کیوتو و برنامه کاری بالی BAP٦ شناخته شده است.
پروتکل کیوتو در سال ١٩٩٧ در سومین نشست اعضای کنوانسیون تغییر آب‌و‌هوا منعقد شد و اولین گام کلیدی برای عمل به تعهدات کاهش انتشار گاز کشورهای توسعهیافته بود. در این پروتکل کشورهای توسعهیافته متعهد شدند که میزان انتشار کلی خود را طی سال ۲٠٠۸ تا ۲٠١۲ به‌میزان ۲,۵درصد زیر میزان انتشار در سال١٩٩٠ برسانند. اما برای کشورهای در حال توسعه تعهدی تعیین نشد.
برنامه کاری بالی:مهم‌ترین گام برای درگیر کردن کشورهای در حال توسعه برای اجرای فعالیت‌های کاهش انتشار، در نشست بالی در سال۲٠٠٧ در سیزدهمین نشست اعضای کنوانسیون تغییر آب‌و‌هوای سازمان ملل (COP13) برداشته شد. در این نشست، فرایند جدیدی برای اجرای کنوانسیون مطرح شد که برای افزایش فعالیت‌های کاهش انتشار، اقدامات مناسب ملی کاهش انتشار برای کشورهای در حال توسعه پیشنهاد گردید. در این فرایند، توسعه پایدار، بکارگیری فناوریهای کارآمد، ایجاد زیرساخت و ظرفیت‌های تامین منابع مالی به‌عنوان مبانی اصلی این مکانیزم مطرح شد. اندازه‌گیری(کنترل)، گزارش‌گیری و صحه‌گذاری میزان انتشار نیز مورد تاکید قرار گرفت و این امر، پایه‌ای برای NAMAs بود. آنچه در این پیشنهاد به‌عنوان شاخص مطرح شده بود، الزام سه اقدام مهم اندازه‌گیری، گزارش‌دهی و صحه‌گذاری MRV٧ میزان انتشار برای کشورهای در حال توسعه بود.
از کپنهاگ(COP15)تا دوربن (COP17):نشست‌های متوالی اعضا شامل نشست کپنهاگ(COP15 سال ۲٠٠٩)، کانکن (COP16 سال ۲٠١٠) و نشست دوربن(COP17 سال ۲٠١١)، چارچوب جدید کاهش انتشار را برای کشورهای در حال توسعه رقم زد. ماده ۴-٧ کنوانسیون تغییر آب‌و‌هوا بوضوح به این موضوع اشاره دارد که فعالیت‌های کاهش انتشار در کشورهای در حال توسعه باید مورد حمایت بین‌المللی قرار گیرد. به این ترتیب، در سال ۲٠٠٩ در COP15 مطرح شد که کشورهای در حال توسعه برای اجرای NAMAs می‌توانند به‌دنبال حمایت بین‌المللی باشند و اقداماتی که از حمایت‌های بین‌المللی بهره‌مند می‌شوند، می‌بایست توسط مراجع بین‌المللی نیز اندازه‌گیری، گزارش‌دهی و صحه‌گذاری (MRV) شوند. در نشست کانکن در سال۲٠١٠ نیز برای کشورهای در حال توسعه یک هدف عمومی که مورد توافق همگان بود، تعریف شد: "کشورهای در حال توسعه اقدامات مناسب کاهش انتشار را با هدف ایجاد تغییر در میزان انتشار BAU۸ در سال۲٠۲٠ انجام دهند" و این اولین گام مشخص برای تدوین چارچوب کاهش انتشار کشورهای در حال توسعه بود. طبق این توافق مقرر شد" کشورهای توسعهیافته می‌بایست منابع مالی، فناوری و زیرساخت لازم برای آماده‌سازی و اجرای اقدامات مناسب کاهش انتشار گاز در کشورهای در حال توسعه را فراهم آورند". در ضمن مقرر شد، یک مرجع web based ایجاد و ارتقا یابد تا اینگونه پروژه‌ها در آن ثبت شود. همچنین، انجام سه اقدام MRV برای پروژه‌هایی که از منابع مالی ملی حمایت می‌شوند، منوط به رعایت چارچوب کنوانسیون‌های بین‌المللی گردید.
دوحه(COP18 سال۲٠١۲) و بعد از آناعضا توافق کردند که یک برنامه کاری برای پروژه‌های متنوع NAMAs در آینده تدوین شود. این برنامه کاری بر موارد زیر تمرکز خواهد داشت:
- اطلاعات موردنیاز برای درک بیشتر NAMAs
- شناسایی نیازها برای حمایت،آماده‌سازی و اجرای NAMAs
- نقش ثبت پروژه‌های NAMAs در تطابق با حمایت‌های بین‌المللی
همانطور که گفته شد، کشورهای در حال توسعه اقدامات کاهش انتشار را در راستای برنامه‌های توسعه پایدارشان انجام خواهند داد تا در اهداف جهانی تغییر آب‌و‌هوا مشارکت نمایند.
اعضای کنوانسیون تغییر آب‌و‌هوا در نشست شانزدهم (کانکن سال۲٠١٠) اعلام کردند که کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به‌طور قطع الزامی است تا متوسط دمای جهانی تا پایان قرن بیستم، بیش از ۲ درجه سانتیگراد افزایش نیابد. از سوی دیگر،IPCC٩ در گزارش ارزیابی چهارم خود در سال ۲٠٠٧ اعلام کرد که اگر غلظت گازهای گلخانه‌ای ۴۵٠ppm معادل CO2 باشد، احتمال افزایش دمای تعادلی به‌میزان ۲درجه سانتیگراد، حدود ٧۵-٣٠درصد است. گزارشی که توسط UNEP١٠ در سال۲٠١٠ منتشر شد، بیان می‌کند که اگر محدودیت دمایی ۲ درجه سانتیگراد رعایت شود، در سال ۲٠۲٠ میزان انتشار به‌حدود ۴۴ گیگاتن معادل CO2 می‌رسد. اما اگر تحت سناریوی BAU پیش برویم، انتشار جهانی در سال۲٠۲٠ به ۵٦ گیگاتن معادل CO2 می‌رسد. لذا، برای همسو بودن با سناریوهای جهانی کاهش انتشار، توجه و پیاده‌سازی برنامه‌های کاری که در نشست‌های اعضای کنوانسیون مطرح می‌شود، از وظایف کشورهای عضو از جمله جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود. یکی از برنامه‌های مطرح در این زمینه، اقدامات مناسب ملی کاهش انتشار(NAMAs) است.
همانطور که در قبل اشاره شد، درک مفهوم NAMAs به برنامه‌کاری بالی٦ و پیش از آن بر می‌گردد. BAP٦ عبارت است از اقدامات ملی مناسب کاهش انتشار در کشورهای در حال توسعه برای دستیابی به توسعه پایدار با استفاده از حمایت مالی، فناوری کارآمد و ایجاد زیرساخت به‌طوریکه این اقدامات قابل اندازه‌گیری، گزارش‌گیری و صحه‌گذاری(MRV) باشند.
برای اینکه ببینیم اقدامات مناسب (Nationally Appropriate) به چه معناست، بهتر است کنوانسیون را بررسی کنیم. کنوانسیون تاکید می‌کند که اقدامات کاهش انتشار که توسط کشورها انجام می‌شود باید بر طبق ظرفیت زیرساختی آن‌ها باشد و شرایط متفاوت اجتماعی و اقتصادی کشورها در این اقدامات لحاظ گردد. در واقع، توسعه اجتماعی، اقتصادی و ریشه کنی فقر جزو اولین اولویت‌های کشورهای در حال توسعه محسوب می‌شود و NAMAsها باید طوری اجرایی شود که در چارچوب اهداف توسعه پایدار باشند. این بدین معنی است که می‌بایست اولویت‌های توسعه پایدار واستراتژی‌های مربوطه را در برگیرد. به‌طوریکه قابل اندازه‌گیری، گزارش‌دهی و صحه‌گذاری باشند و به لحاظ مالی، فناوری و زیرساختی، قابل حمایت از سوی کشورهای توسعهیافته نیز باشند. نکته قابل‌توجه این است که کشورهای در حال توسعه می‌توانند این اقدامات را با استفاده از منابع مالی خودشان نیز انجام دهند.
چارچوب کاهش انتشار برای کشورهای در حال توسعه در نشست شانزدهم در کانکن(COP16 سال ۲٠١٠) مورد توافق قرار گرفت و مبنای آن اقدامات و تلاش‌های داوطلبانه است. این موضوع در توافقنامه کانکن بیان شد و در آن به کشورهای در حال توسعه‌ای که تمایل به انجام اقدامات داوطلبانه داشتند، اعلام گردید که اطلاعات مربوط به اقدامات مناسب ملی کاهش انتشار خود را ثبت نمایند. اگرچه این تصمیم در نشست اعضای کنوانسیون تغییر آب‌و‌هوا مطرح شد، اما اقدامات مناسب ملی کاهش انتشار، به‌خودی خود جزو مصوبات نشست مذکور نبود. بنابراین، باتوجه به ضوابط کنوانسیون تغییر آب‌و‌هوا، NAMAsها جنبه قانونی ندارند. البته ممکن است اعضا تصمیم بگیرند که در آینده آنرا جزو مصوبات بیاورند. بنابراین، چون NAMAs در مصوبات نشست اعضاء نمی‌باشد و ضمیمه آن بوده است، نمی‌تواند جنبه الزام قانونی داشته باشد.
در حال حاضر، اقدامات داوطلبانه کاهش انتشار که به‌صورت ملی انجام شده است، ناشی از گفتمان‌های بین‌المللی است وکشورها به‌صورت داوطلبانه NAMAsها را در UNFCCC١١ ثبت می‌کنند و این NAMAsها تنها به‌دلایل عرفی برای کشورها الزام دارد. در مواردی که کشورها NAMAs را در قوانین ملی خود وارد کنند، NAMAsها الزام قانونی پیدا می‌کند و اگر الزام قانونی داشته باشند، اجرای آن با استفاده از کمک‌های بین‌المللی و حمایت‌های کشورهای توسعهیافته، محتمل تر خواهد بود.
نظر به اینکه NAMAs ماهیت ملی دارد، باید انتظار داشت NAMAsهای ثبت شده بسته به‌ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی و زیرساختی کشورها اهداف متفاوتی را دنبال کنند. این مساله یکی از دلایلی است که سبب‌شده اهداف NAMAs تاکنون در تصمیمات نشست اعضا، شفاف نشود. تنوع در NAMAs، به‌طور غیرمستقیم در نشست کانکن (سال ۲٠١٠) مورد بحث قرار گرفت که در توافقات این نشست به شناسایی شرایط گوناگون کشورها اشاره شده است:
برای درک تنوع NAMAsهای ثبت شده کاهش انتشار، باید شرایط گوناگون کشورهای در حال توسعه شناسایی گردد". بنابراین، این توافقات به‌وضوح به گوناگونی موضوعات به‌دلیل شرایط گوناگون کشورهای در حال توسعه اشاره دارد. از سویی دیگر، در نشست دوحه (COP18 سال ۲٠١۲) ، برنامه‌کاری برای شناخت تنوع NAMAs (موارد١تا٣) فوق تدوین شد. در این برنامه می‌بایست مفهوم تفاوت بین کشورهای در حال توسعه مشخص گردد، زیرا تنها درک صحیح این تفاوتهاست که مشخص می‌کند توانایی مالی و زیر ساختی کشورهای در حال توسعه برای اجرای NAMAs در چه حد است. در واقع، انتظار می‌رود کشورهایی که توانایی مالی و زیرساختی بیشتری دارند، پروژه‌های بیشتری را در قالب NAMAs حمایت نمایند.
نکته: در حال حاضر، CDM برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار در کشورهای در حال توسعه قابل استفاده است و NAMAs نیز به‌عنوان سازوکار نوین و بدون الزام قانونی مدنظر قرار گرفته است. علی رغم اینکه به‌نظر می‌رسد، اجرای NAMAs از بکارگیری CDM برای کاهش انتشار آسانتر است، اما تعریف پروژه‌ها در قالب NAMAs نیز مانند CDM به تدوین چارچوب اجرایی و مشخص نمودن جزئیات آن نیاز دارد. بنابراین شناسایی اطلاعات موردنیاز برای توضیح این چارچوب و تدوین برنامه اجرایی برای "یک اقدام مشخص کاهش انتشار"، بسیار حائز اهمیت است. نظر به اینکه هدف از NAMAs بسیار گسترده است. برای تعریف بعضی از این اقدامات، استراتژی‌های تدوین شده، سیاست‌ها و قوانین کشور، مبنا قرار می‌گیرند ولی برخی دیگر، تنها در چارچوب پروژه تعریف می‌شوند.
- ١. Intergovernmental Negotiating Committee
- ٢. Conferences Of Parties
- ٣. Emission Trading
- ۴. Joint Implementation
- ۵. International Emission Trading
- ٦. Bali Action Plan
- ٧. Monitoring, Reporting, Verifaction
- ۸. Business As Usual
- ٩. Intergovernmental Panel on Climate Change
- ١٠. United Nation Environment Program
- ١١. United Nation Framework Convention on Climate Change
مراحل اجرای پروژه CDM از ابتدا تا صدور گواهی کاهش انتشار:
- سند طراحی
پروژه - تایید
پروژه - ثبت
پروژه - پایش
پروژه - بازبینی، صحه‌گذاری
و صدور گواهی - صدور کاهش انتشار
تاییدشده (CERs)
در اولین مرحله از اجرای یک پروژه مکانیزم توسعه پاک، پس از تنطیم قرارداد همکاری (قرارداد همکاری بین شرکای پروژه نظیر سایر قراردادهای تجاری است و هیات اجرایی در تنظیم این قرارداد نقشی ندارد.)بین شرکای پروژه، مشارکت‌کنندگان می‌بایست یک سند طراحی برای پروژه موردنظر تهیه و تکمیل کنند که فعالیت پروژه‌ای را با جزئیات لازم تشریح نماید. هیات اجرایی مکانیزم توسعه پاک قالب استانداردی را برای تکمیل سند طراحی پروژه تدوین کرده است. سند طراحی پروژه که PDD نامیده می‌شود شامل موارد زیر است:
- هدف پروژه
- شرح جنبه‌های فنی پروژه
- نقش آن در توسعه پایدار
- مرزهای پروژه و روش‌شناسی پایه (Baseline Methodology)
- روابط پیشنهادی برای محاسبه انتشارات گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت‌های پروژه
- توضیح درباره چگونگی برآورده شدن شروط افزونگی (Additionality) در پروژه (افزونگی بدین معنی است که بدون اجرای پروژه در قالب CDM و کسب درآمد حاصل از گواهی انتشار، پروژه موردنظر اقتصادی و سود ده نباشد)
- تخمینی برای عمر عملیاتی پروژه
- تحلیلی از اثرات زیست‌محیطی پروژه
- نظرات ذینفعان (Stakeholders Comments)
- همچنین سند طراحی پروژه باید یک طرح پایش را نیز در بر داشته باشد
تایید پروژه، فرآیند ارزیابی فعالیت یک پروژه توسط یک نهاد عملیاتی مستقل منتخب بین‌المللی صورت می‌پذیرد. این ارزیابی باتوجه به الزامات مکانیزم توسعه پاک و باتوجه به سند طراحی پروژه انجام می‌شود. نهاد عملیاتی از روی سند طراحی پروژه پیشنهادی، شرایط آنرا بررسی و در صورت داشتن شرایط لازم آن را تایید می‌کند.
نهاد عملیاتی باید سند طراحی پروژه را برای دریافت نظرات احتمالی در دسترس عموم قرار دهد. بطور مثال، این نظرات می‌تواند مربوط به‌روش‌شناسی پایه، صحت طرح پایش و یا مسائل مربوط به افزونگی پروژه باشد. پس از اتمام مهلت ارسال نظرات (٣٠ روز پس از در دسترس قرار گرفتن عمومی سند طراحی پروژه)، نهاد عملیاتی باتوجه به سند طراحی پروژه و نظرات دریافتی، مورد تایید بودن پروژه را تعیین می‌نماید. در این مرحله، نهاد عملیاتی نظر نهایی خود را به مشارکت‌کنندگان پروژه اعلام می‌نماید. در ضمن، مشارکت‌کنندگان پروژه نامه رسمی تاییدیه از مرجع ملی کشور میزبان را ارائه می‌کنند که در آن موضوع همراستا بودن پروژه با اهداف توسعه پایدار کشور میزبان نیز مورد تایید قرار گرفته است.
در صورت تایید نهاد عملیاتی مبنی بر صحیح بودن فعالیت پروژه، درخواستی برای ثبت پروژه مورد تایید به هیات اجرایی ارسال می‌کند. این درخواست شامل سند طراحی پروژه بوده که می‌باید در دسترس عموم قرار گیرد. ذکر این نکته ضروریست که در صورتیکه روش‌شناسی پایه و پایش پروژه در سند طراحی پروژه به تایید هیات اجرایی نرسیده باشد، نهاد عملیاتی قبل از آغاز بررسی سند پروژه، ابتدا روش‌شناسی آن را برای تایید به هیات اجرایی فرستاده و پس از تایید آن اقدام به بررسی سند پروژه می‌نماید.
ثبت پروژه عبارت است از پذیرش رسمی یک پروژه تاییدشده، به‌عنوان یک فعالیت پروژه‌ای CDM توسط هیات اجرائی. این مرحله، پیش نیاز مراحل بعدی (بررسی، گواهی نمودن و صدور CERs) است. در صورتیکه هیچ یک از کشورهای دخیل در پروژه و یا حداقل سه عضو هیات اجرایی مکانیزم توسعه پاک درخواستی برای بررسی مجدد فعالیت پروژه‌ای پیشنهادی نداشته باشند، طی ٨ هفته پس از دریافت گزارش تایید از نهاد عملیاتی، ثبت نهایی پروژه توسط هیات اجرایی صورت می‌پذیرد.
پروژه‌ای که توسط نهاد عملیاتی یا هیات اجرایی پذیرفته نشده باشد، پس از انجام اصلاحات لازم در جهت برآورده‌سازی الزامات تایید و ثبت پروژه، می‌تواند دوباره برای تایید و ثبت مطرح گردد.
مشارکت‌کنندگان در پروژه باید در مرحله ثبت پروژه، هزینه‌ای را به هیات اجرایی پرداخت نمایند. این مبالغ صرف تامین هزینه‌های اداری هیات اجرایی می‌شود. مقدار هزینه ثبت پروژه به میزان کاهش انتشار حاصل از پروژه بستگی دارد. از پروژه‌هایی که متوسط کاهش انتشار سالیانه آن‌ها زیر ١٥ هزار تن باشد هزینه‌ای برای ثبت دریافت نمی‌شود. هزینه ثبت برای سایر پروژه‌ها به این ترتیب محاسبه می‌شود:
- برای ١٥هزار تن اول ١.٠ دلار به‌ازای هر تن
- برای مابقی کاهش انتشار سالیانه ٢.٠ دلار به‌ازای هر تن
سقف هزینه ثبت پروژه ٣٥٠ هزار دلار است. در واقع مبالغ فوق کل هزینه‌های اداری مربوط به پروژه‌های مکانیزم توسعه پاک می‌باشد که بخشی از آن در مرحله ثبت پروژه، پیش پرداخت می‌شود و الباقی آن در زمان صدور گواهی دریافت می‌گردد. در صورتیکه پروژه منجر به صدور گواهی نگردد مبالغ پیش پرداخت بیش از ٣٠ هزار دلار به صاحبان پروژه عودت می‌گردد.
پایش پروژه طبق طرح و برنامه پایش انجام می‌شود. برنامه پایش بخشی از سند طراحی پروژه است. این طرح باید بر اساس روش پایش تصویب شده یا یک روش جدید باشد. این روش جدید باید همراه سند طراحی پروژه ارائه‌شده و مورد تصویب هیات اجرائی قرار گیرد.
مرحله بازبینی عبارت از بررسی مستقل و متناوب کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای گزارش شده که در نتیجه یک پروژه CDM ثبت شده حاصل می‌شود. این بررسی نیز توسط نهاد عملیاتی انجام می‌گیرد. مرحله گواهی نمودن کاهش انتشار، عبارت از ارائه گواهی کتبی از طرف نهاد عملیاتی است که اعلام می‌کند در طول یک دوره مشخص، یک پروژه مقدار مشخصی انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت‌های انسانی از منابع بررسی شده را کاهش داده است. در صورتیکه پروژه از نوع کوچک مقیاس نباشد، مرحله تایید پروژه که قبل از اجرای پروژه است و مرحله بازبینی که بعد از اجرای پروژه است توسط دو نهاد عملیاتی مختلف انجام می‌گیرد.
پس از اینکه درخواست صدور گواهی از طرف نهاد عملیاتی به هیات اجرایی رسید این گواهی صادر می‌گردد(در صورتیکه مراحل قبلی را به‌درستی پشت‌سر گذاشته باشند). به این ترتیب مقدار معینی گواهی کاهش انتشار برای آن پروژه در دفتر ثبت CDM صادر و در حساب موقت سازمات ملل ذحیره می‌شود. هیات اجرایی ٢درصد (SOP-Adaptation) از این گواهی را به‌عنوان مالیات CDM جهت صندوق انطباق (Adaptation Fund) کسر می‌کند. ضمنا هیات اجرایی١.٠ دلار به‌ازای هر گواهی (SOP-Administration) برای ١٥ هزار گواهی اول و ٢.٠ دلار به‌ازای هر گواهی برای مابقی گواهی‌ها بابت هزینه‌های اداری از صاحبان پروژه دریافت می‌کند. هزینه‌های ثبت پروژه به‌عنوان پیش‌پرداخت هزینه‌های اداری محسوب شده و در صورت پرداخت از هزینه‌های اداری کسر می‌گردد. پس از انجام کسورات لازم، باقیمانده گواهی صادرشده به شناسه(حساب) ثبت‌شده صاحبان پروژه واریز می‌شود. این گواهی کسر شده در بازار به فروش رسیده و برای کمک به کشورهای در حال توسعه‌ای که به‌طور خاص در معرض آسیب‌های ناشی از تغییرات آب‌و‌هوایی هستند به‌کار می‌روند.
سه مرحله اول، قبل از اجرای پروژه (مرحله طراحی) و سه مرحله بعدی بعد از اجرای پروژه (مرحله اجرا) انجام می‌گیرند. در شکل شماره (١) فرایند مکانیسم توسعه پاک و ترتیب مراحل مختلف آن نشان داده شده است.
شکل ١: سیکل پروژه‌های مکانیزم توسعه پاک و ترتیب مراحل آن
- زمان شروع
و مدت اعتبار - روش‌شناسی
پروژه‌ها - زمینه‌های
فعالیت پروژه‌ای - الزامات
قانونی - قواعد اصلی
مشارکت - نقش و
مسئولیت...
یک پروژه مکانیزم توسعه پاک تا زمانیکه به ثبت نرسیده باشد نمی‌تواند CER تولید کند و تنها پس از ثبت توسط هیات اجرایی، واجد شرایط تولید CER خواهد بود. پس از انجام بازبینی و صحه‌گذاری توسط یک نهاد عملیاتی، به‌میزان کاهش انتشار حاصل شده ،CER صادر می‌شود. هیات اجرایی مکانیسم توسعه پاک تاریخ شروع یک فعالیت پروژه‌ای را بصورت زیر تعریف کرده است: "تاریخی که اجراء یا فعالیت واقعی پروژه آغاز می‌شود". همچنین، پروژه‌های مکانیزم توسعه پاک تنها در مدت اعتبار خود قادر به تولید CER می‌باشند. دو نوع مدت اعتبار برای پروژه‌های مکانیزم توسعه پاک تعریف شده است که مشارکت‌کنندگان در پروژه باید در تکمیل سند طراحی، یکی از این دو نوع مدت اعتبار را برای پروژه خود انتخاب نمایند. این دو نوع مدت اعتبار عبارتند از:
- دوره اعتبار ٧ سال که می‌تواند حداکثر دوبار دیگر نیز تجدید گردد. این مدت اعتبار تنها در صورتی تجدید می‌شود که سند طراحی پروژه مجددا توسط نهاد عملیاتی بررسی و به هیات اجرایی اعلام شود که خط پایه اصلی پروژه هنوز صحت داشته و یا برای مدت اعتبار جدید پروژه به‌روز شده باشد
- یک دوره حداکثر ١٠ ساله بدون امکان تجدید
علیرغم اینکه ممکن است تغییراتی در طی این دوره بخصوص در روش‌شناسی پایه بوجود آید که افزونگی پروژه را تحت تاثیر قرار دهد، انتشار پایه هر پروژه ثبت‌شده برای کل دوره اعتبار پروژه مورد تایید است.
روش‌شناسی پروژه‌های مکانیزم توسعه پاک شامل دو بخش می‌باشند:
- روش‌شناسی پایه
- روش‌شناسی پایش (Monitoring Methodology)
پروژه‌های مکانیزم توسعه پاک باید منجر به کاهش واقعی و قابل اندازه‌گیری انتشار گازهای گلخانه‌ای یا جذب آن‌ها شوند. برای محاسبه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در اثر اجرای پروژه پیشنهادی، باید مقدار انتشاری که در غیاب پروژه اتفاق می‌افتد مشخص باشد. سناریویی که بطور مستدل مقدار انتشار گازهای گلخانه‌ای در غیاب پروژه پیشنهادی را نشان می‌دهد، سناریوی انتشار پایه نامیده می‌شود. یک سناریوی انتشار پایه باید همه انتشارات گازهای گلخانه‌ای (CO2،CH4،N2O،HFCs،PFCsوSF6) از همه بخش‌ها و منابع موجود در داخل مرزهای پروژه را پوشش دهد. روش‌شناسی که در آن به سناریوی انتشار پایه، محاسبات مربوط به کاهش انتشار حاصل از اجرای پروژه و اثبات افزونگی پروژه پرداخته می‌شود، روش‌شناسی پایه نامیده می‌شود. طبق توافقات مراکش، یک پروژه مکانیزم توسعه پاک در صورتی دارای افزونگی است که انتشارات گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت‌های بشری را به زیر مقدار انتشار پایه (انتشارات در غیاب پروژه) کاهش دهد.
روش‌شناسی پایش:برای پروژه پیشنهادی لحاظ نمودن یک طرح پایش ضروری است. پایش عبارت است از:جمع‌آوری و نگهداری داده‌های لازم برای تعیین میزان انتشار پایه و اندازه‌گیری انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت‌های پروژه در مرزهای یک پروژه مکانیزم توسعه پاک. در طرح پایش، چگونگی جمع‌آوری داده‌های لازم درحین اجرای پروژه مشخص می‌شود. داده‌های جمع‌آوری شده جهت بازبینی به نهاد عملیاتی ارسال می‌گردد. پروژه باید بطور مستمر پایش شود تا مقدار واقعی کاهش انتشارات حاصل از اجرای آن بدست آید. در روش‌شناسی پایش، داده‌ها و پارامترهایی که قرار است جهت محاسبه انتشار پایه و انتشار ناشی از فعالیت‌های پروژه در داخل و حتی خارج از مرزهای پروژه در اثر فعالیت‌های پروژه صورت گیرد، مشخص شده و نحوه جمع‌آوری و مستند‌سازی آن‌ها مشخص می‌گردد. در انتخاب روش‌شناسی‌های پایه و پایش برای پروژه موردنظر می‌توان دو رویه مختلف زیر را پیش گرفت:
- استفاده از روش‌شناسی‌های پایه و پایش تصویب شده
- تعریف روش‌شناسی‌های پایه و پایش جدید
تاکنون تعداد زیادی روش‌شناسی پایه و پایش در زمینه‌های مختلف برای پروژه‌های مکانیزم توسعه پاک به تصویب رسیده است. فرآیند تصویب این روش‌شناسی‌ها توسط هیات اجرایی مکانیزم توسعه پاک انجام می‌گیرد. در تهیه سند طراحی پروژه می‌توان از روش‌شناسی مصوبی که مناسب پروژه موردنظر باشد استفاده کرد.
پانزده محور به‌شرح ذیل از سوی هیات اجرایی برای فعالیت‌های پروژه‌ای در قالب مکانیزم توسعه پاک تعریف شده‌اند:
- صنایع انرژی (منابع تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر)
- توزیع انرژی
- مصرف انرژی
- صنایع تولیدی
- صنایع شیمیایی
- صنعت ساختمان
- حمل‌و‌نقل
- تولیدات معدنی
- تولید فلزات
- انتشارات فرار از سوخت‌ها (جامد، نفت‌و‌گاز)
- انتشارات فرار در تولید و مصرف هالوکربن‌ها و هگزا سولفورفلوراید
- مصرف حلال‌ها
- انتقال و دفع پسماندها
- جنگل‌کاری و احیای جنگل
- کشاورزی
که صنعت‌نفت می‌تواند در بخش‌های صنایع انرژی(١)، توزیع انرژی(٢)، مصرف انرژی(٣)، انتشار فرار از حامل‌های انرژی(١٠) و حتی نقل و انتقال و دفع ضایعات(١٣) سهم داشته باشد.
قوانین حاکم بر مکانیسم توسعه پاک عنوان می‌کنند که پروژه‌ها در قالب مکانیزم توسعه پاک می‌باید شرایط مشخصی را داشته باشند. این شرایط عبارتند از:
- تطابق با فرآیند معمول تصویب پروژه و معیار توسعه پایدار
- طی مراحل تایید و ثبت پروژه
- رعایت الزامات پایش انتشار و کاهش انتشار
- رعایت الزامات مربوط به بازبینی و گواهی نمودن کاهش انتشارات
- لحاظ نمودن قوانین حاکم بر صدور CERs
- مشارکت در یک پروژه مکانیزم توسعه پاک داوطلبانه است
- شرکت‌کنندگان در فعالیت، عضو پروتکل کیوتو باشند
- کشورهایی که در مکانیزم توسعه پاک مشارکت می‌کنند مرجع صلاحیتدار ملی خود را تعیین و به دبیرخانه کنوانسیون معرفی نمایند
- یک کشور توسعهیافته در صورت داشتن شرایط زیر می‌تواند CERهایی را که از مشارکت در پروژه‌ها پس از بررسی‌های مربوطه صادر شده‌اند را انتقال یا پس‌انداز کنند:
- عضو پروتکل کیوتو باشد
- مقدار تخصیص یافته خود را مشخص کرده باشد
- یک سیستم ملی برای تخمین انتشار گازهای گلخانه‌ای و منابع آن‌ها داشته باشد
- یک مرکز ثبت ملی انتشار داشته باشد
- هر سال سیاهه انتشار خود را ارائه کند
- اطلاعات تکمیلی در مورد مقدار تخصیص داده‌شده را ارائه کند
الف- هیات اجرایی (EB١): مکانیزم توسعه پاک توسط یک هیات اجرایی سرپرستی می‌شود. این هیات اجرایی از ١٠ عضو تشکیل شده است که شامل ٥ عضو از ٥ منطقه رسمی سازمان ملل (آفریقا، آسیا، آمریکای لاتین، اروپای مرکزی و شرقی و کشورهای OECD)، یک عضو از جزایر کوچک در حال توسعه، ۲ عضو از کشورهای پیوست ١ و ۲ عضو از کشورهای غیرعضو پیوست ١ پروتکل کیوتو می‌باشد. هیات اجرایی، مرجع نهایی برای ثبت پروژه‌های مکانیسم توسعه پاک و صدور گواهی کاهش انتشار برای این پروژه‌ها می‌باشد. وظایف و اختیارات هیات اجرایی مکانیسم توسعه پاک عبارتند از:
- توسعه رویه‌های لازم برای مکانیسم توسعه پاک
- تصویب روش‌شناسی‌های مرتبط با طرح‌های پایه و پایش پروژه‌های کاهش انتشار
- رسمیت بخشی به نهادهای عملیاتی
- ثبت پروژه‌ها (طبق رویه‌های خاص)
- صدور گواهی‌های کاهش انتشار (طبق رویه‌های خاص)
- در دسترس عموم قرار دادن اطلاعات مربوط به پروژه‌های مکانیسم توسعه پاک پیشنهادی
- نگهداری بانک اطلاعاتی عمومی از پروژه‌های مکانیسم توسعه پاک شامل اطلاعات اسناد طراحی پروژه‌های ثبت شده، نظرات دریافتی، گزارشات تایید پروژه‌ها، تصمیمات هیات اجرایی و اطلاعات مربوط به گواهی‌های کاهش انتشار صادرشده
- ایجاد و نگهداری سیستم ثبت برای مکانیسم توسعه پاک و نیز گواهی‌های صادرشده
ب- مرجع صلاحیتدار ملی (DNA۲): اگرچه هیات اجرایی از طرف کنوانسیون تغییرات آب‌و‌هوایی مسئول پایش پروژه‌های مکانیزم توسعه پاک است، ولی اجرای این پروژه‌ها باید در سطح ملی نیز توسط دولت کشورهای مجری پروژه‌ها تصویب و پایش شود. هریک از کشورهای عضو پروتکل کیوتو باید یک مرجع ملی انتخاب و به دبیرخانه کنوانسیون معرفی کنند که مسئولیت تصویب مشارکت در پروژه‌های مکانیزم توسعه پاک را بپذیرد. نقش این مراجع ملی در کشورهای میزبان پروژه‌های مکانیزم توسعه پاک که ممکن است تجربه و فهم این مکانیزم در آن‌ها محدود باشد از اهمیت ویژه‌ای یر خوردار است. برای تکمیل فرآیند تایید یک پروژه مکانیزم توسعه پاک، از مرجع ملی کشور میزبان خواسته می‌شود که همسو بودن پروژه با توسعه پایدار این کشور را تصدیق نماید. این تصدیق از طریق صدور نامه تصویب(Letter of Approval) کشور میزبان برای پروژه موردنظر انجام می‌شود. به‌عبارت دیگر، یکی از شروط تصویب و اعتباردهی پروژه‌ها توسط نهادهای عملیاتی بین‌المللی و سپس ثبت آن‌ها توسط هیات اجرایی، صدور نامه تصویب پروژه از طرف مرجع صلاحیتدار ملی کشور میزبان می‌باشد.
ج- نهادهای عملیاتی منتخب (DOE's٣): نهادی قانونی یا سازمانی بین‌المللی هستند که بر اساس مقررات اجلاس و کنفرانس سران (COP/MOP) و توسط هیات اجرایی به رسمیت شناخته شده و برگزیده می‌شوند. این نهادها دو وظیفه کلیدی را بر عهده دارند:
- تایید و سپس درخواست ثبت پروژه‌های مکانیزم توسعه پاک پیشنهادی
- بازبینی و صحه‌گذاری کاهش انتشار یک پروژه ثبت شده، گواهی نمودن کاهش انتشار مربوطه و درخواست از هیات اجرایی برای صدور گواهی کاهش انتشار برای آن پروژه
- ١. Executive Board
- ۲. Designated National Authority
- ٣. Designated Operational Entities
وضعیت پروژه‌های مکانیزم توسعه پاک در جهان از ابتدای اجرای این سازوکار تا جولای سال ۲٠١٣، به‌شرح مندرج در جدول شماره (١) می‌باشد.
جدول شماره ١: وضعیت پروژه‌های مکانیزم توسعه پاک در جهان - جولای ۲٠١٣
| تعداد پروژه‌های CDM | میزانCERs برای دور اول تعهدات (٣١دسامبر۲٠١۲) | میزان CERs تا پایان ۲٠١۵ | میزان CER تا پایان ۲٠۲٠ | کل CERs در پایان دو دوره تعهدات |
|---|---|---|---|---|
| از ٧۵٧٣ طرح | ۲۲٠۵۵٣۴٦۸٩ | ۴٧٣٠٧١٧٩۵٣ | ٧٦٠٩٩۵٧٦١٦ | ۸٠۸٣٩۴٦٦۴۴ |
| ٦٩۸٩ طرح ثبت‌شده | ۲١٩۵۵۵۸١۸١ | ۴۴۸۸۴٩۲٣٧٦ | ٦۸۴١۲٠۲٧١٧ | ٧١٠٧۲۵۵٩٦٣ |
| ١١٧ طرح در انتظار ثبت | ٧٠۸۸٦٦ | ٧١٧٦٦٦٦٩ | ۲۲۴۲۸٧۴۵۵ | ۲٧٦۲١٣٣٠٠ |
| ۴١۴ طرح در انتظار اعلام | ۸۲٩١۲٦۵ | ١۴۵٧٣۸۴١٠ | ۴٦۲۴۲۲٠۲٠ | ۵٩۵۸٠۵٠٧٧ |
| ۵١ طرح نیازمند بررسی مجدد | ١۴٣٦١١ | ۲٣٣۵۵١٣۲ | ٧٩۸٦٩۵٧۴ | ١٠۲۸٩٦۴۵٣ |
| ۲ طرح نیازمند اصلاح | ۸٣۲٧٠٦ | ١٣٦۵٣٦٦ | ١٧٧۵۸۴٩ | ١٧٧۵۸۴٩ |
اولین پروژه CDM ایران ، با عنوان "ارسال زود هنگام گازهای همراه میادین سروش و نوروز" در سال ۲٠٠٩ به ثبت رسید و سایر پروژه‌ها از صنایع نیشکر، پتروشیمی و نیروگاه تولید برق، پس از وقفه دو ساله و طی سال‌های ۲٠١١ و ۲٠١۲ به ثبت رسید. بنابراین، تعداد پروژه‌های CDM ثبت شده برای ایران ١٣ مورد می‌باشد که مجموع میزان کاهش انتشار ناشی از اجرای آن‌ها بیش از ٣ میلیون تن معادل CO2 می‌باشد. مشخصات این پروژه‌ها به‌شرح مندرج در جدول شماره ۲ ارائه شده است. البته طبق آخرین آمار، ایران ۸ پروژه دیگر در مرحله ثبت دارد و در مجموع ۲١ پروژه در قالب CDM از کشور ایران تعریف شده است. این در حالیست که چین با ٣٩٩٦ پروژه، هند با ۲۲٧۴ پروژه و برزیل با ۴٩١ پروژه در مکانیزم توسعه پاک در جهان پیشرو هستند.
جدول شماره ۲: وضعیت پروژه‌های مکانیزم توسعه پاک در ایران - جولای ۲٠١٣
| تاریخ ثبت | عنوان طرح | کشور مشارکت‌کننده | روش مورد‌استفاده | میزان کاهش انتشار(تن) |
|---|---|---|---|---|
| ۲ آوریل۲٠١١ | تبدیل سوخت کارخانه تولید نیشکر امیرکبیر | سوییس | AMS-III.B.ver١۴ | ۵۵۸۸۵ |
| ۲٧ مارس۲٠١۲ | تبدیل سیکل منفرد به سیکل ترکیبی در نیروگاه جهرم | ACM٠٠٠٧ver۴ | ۸٩٧٠٦۴ | |
| ۲ آوریل۲٠١١ | تبدیل سیکل منفرد به سیکل ترکیبی در نیروگاه دعبل | ACM٠٠٠٧ver۴ | ۵۵١٠٧ | |
| ٣ فوریه۲٠١۲ | تولید انرژی از لندفیل مشهد | هلند | ACM٠٠٠١.ver١١ | ۸٠٩٧۲ |
| ۲ آوریل۲٠١١ | تبدیل سوخت کارخانه تولید نیشکر امام خمینی | سوییس | AMS-III.B.ver١۴ | ٣١۵۲۵ |
| ۲٣ نوامبر۲٠٠٩ | ارسال زود هنگام گازهای همراه میادین سروش و نوروز | نروژ | AM٠٠٠٩-ver٣ | ۴٣١۲۲ |
| ۲۲جولای۲٠١١ | تبدیل سوخت کارخانه تولید نیشکر میرزا کوچک‌خان | سوییس | AMS-III.B-ver١۴ | ۲٧۵١ |
| ۲٧ مارس۲٠١۲ | تبدیل سیکل منفرد به سیکل ترکیبی در نیروگاه سنندج | ACM٠٠٠٧-ver۴ | ٩٣١۲ | |
| ۲٧ مارس۲٠١۲ | تبدیل سیکل منفرد به سیکل ترکیبی در نیروگاه شیروان | ACM٠٠٠٧-ver۴ | ٧۸٣٣٣۲ | |
| ١۵ نوامبر۲٠١۲ | نیروگاه آبی پیران | - | AMS-I.D-ver١٧ | ۲١٠۴ |
| ۲ آوریل۲٠١١ | تبدیل سوخت کارخانه تولید نیشکر سلمان فارسی | سوییس | AMS-III.B-ver١۴ | ٣۲٩۸۵ |
| ۲٩ آوریل۲٠١١ | تبدیل سوخت کارخانه تولید نیشکر حکیم فارابی | AMS-III.B-ver١۴ | ۵۴٠٠ | |
| ٣١ دسامبر۲٠١۲ | کاهش کاتالیستی N۲O در واحد اسیدنیتریک پتروشیمی شیراز | AM٠٠۲۸-ver.۵ | ۴١۸٧٣٠ | |
| مجموعا: | ٣۲٠٠١۴ | |||
در بخش بالادستی صنعت‌نفت، احتراق در مشعل (Flare) بیشترین سهم را در انتشار گازهای گلخانه‌ای داراست. البته انتشار از طریق فرایندهای فیزیکی و شیمیایی، تجهیزات، توربین‌ها، موتورها، کمپرسورها، در یچه‌های تنظیم فشار نیز حائز اهمیت هستند. ایران در سال ٢٠٠٩ از نظر احتراق در مشعل رتبه اول را در کشورهای عضو اوپک دارا می‌باشد که همین موضوع فرصت‌های زیادی را در خصوص استفاده از مکانیزم توسعه پاک برای تعریف پروژه‌هایی جهت مهار این مشعل‌ها در اختیار شرکت ملی نفت ایران می‌گذارد (جدول ١).
جدول شماره ١: مقایسه کشورهای عضو اوپک از نظر میزان [Annual Statistical Bulletin OPEC٢٠١٣]Flaring
| میلیون متر مکعب | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| کشور | ٢٠٠٥ | ٢٠٠٦ | ٢٠٠٧ | ٢٠٠٨ | ٢٠٠٩ | ٢٠١٠ | ٢٠١١ | ٢٠١٢ |
| الجزایر | ٢٩٩٦ | ٣٣٤٠ | ٤٦٧٥ | ٤٩٥٣ | ٥٥٠٣ | ٤٩٩٧ | ٣٦٠۴ | ٣۴٩۵ |
| آنگولا | ٦٥٠٠ | ٦٥٠٠ | ٧٢٠٠ | ٦٩٢٠ | ٦٩٠٧ | ٧٠٤٢ | ٧١۸٣ | ٧۲۵٩ |
| اکوادور | ٧٨٠ | ٧٧٠ | ٧٧٠ | ٧٧٠ | ٥٧٠ | ٤٩٣ | ۵٣١ | ۵١۲ |
| ایران | ١٢٠٠٠ | ١٥٨٣٠ | ١٥٦٩٥ | ١٦٨١١ | ١٥٨٧٤ | - | - | - |
| عراق | ٨٠٠ | ٨٠٠ | ٧٦٣ | ٦٠٠٥ | ٦٩٨٤ | ٧٥٧٣ | ٩٦١۲ | ١١٩٧۵ |
| کویت | - | ٢٦٠ | ٢٥٠ | ٢٠٠ | ٢٠٠ | ٢١٧ | ٢١٧ | - |
| لیبی | ٢٥٨٤ | ٢٩٨٠ | ٢٩٠٩ | ٣٩٤٠ | ٣٢٦١ | ٣٤٨٣ | ١٣٠۲ | ٣٩۲۲ |
| نیجریه | ٢٣٠٠٠ | ٢٢٣٠٠ | ٢٢٠٠٠ | ١٩٠٧٣ | ١٣٣٢٨ | ١٥٢٩٤ | ١۴۲٧٠ | ١٣١۸۲ |
| قطر | ٣٩٠٠ | ٤١٠٠ | ٤٢٠٠ | ٣٥٩٧ | ٣٩٦٦ | ٢٨٠٠ | ۵۵۸ | ٧٠٣ |
| عربستان سعودی | ٢٠٠ | ٧٠ | ٢٠٠ | - | - | - | - | - |
| ایالات متحده عرب | ٩١٠ | ٩٥٠ | ٩٧٠ | ٩٨٠ | ٩٦٧ | ٩٧٢ | ٩۸۲ | ١٠۲٠ |
| ونزوئلا | ٧٠٧٧ | ٧٠٨٠ | ٧١٨٤ | ٩١٧٣ | ٨٧٥٣ | ٦٦٨٠ | ٩۲۸۴ | ١١٣۴٧ |
میزان تولید گازهای همراه نفت و بخشی از آن که در مشعل طی سال‌های ١٣٩٣-١٣٨٣ می‌سوزد در شکل ١ ارائه شده است. همانطور که ملاحظه می‌شود در صورت اجرای پروژه‌های جمع‌آوری گازهای همراه نفت طی سال‌های آینده، از حجم سوزاندن آن‌ها کاسته خواهد شد. انجام این پروژه‌ها منوط به تامین سرمایه لازم برای انجام آن‌هاست و تامین سرمایه منوط به جذابیت اقتصادی و میزان توجیه‌پذیری آن‌هاست. استفاده از مکانیزم توسعه پاک در این پروژه‌ها، شرایط لازم را برای جلب سرمایه‌گذاران از طریق افزایش نرخ بازگشت داخلی (IRR) ایجاد می‌نماید.
شکل ١- روند تولید گازهای همراه نفت در شرکت ملی نفت ایران [معاونت تلفیق طرح‌ها و برنامه‌ها در مدیریت برنامه‌ریزی تلفیقی]
تعدادی از مهم‌ترین پروژه‌ها با قابلیت استفاده از مکانیزم توسعه پاک در شرکت ملی نفت ایران در جداول شماره ٢ تا ٥ ارائه شده‌اند.
جدول ٢: تعدادی از پروژه‌های شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب با پتانسیل استفاده از CDM
| پروژه | موقعیت جغرافیایی | وضعیت |
|---|---|---|
| جمع‌آوری گازهای همراه واحدهای عملیاتی مارون١و٢و٦ | خوزستان | طراحی اولیه |
| بازیافت حرارتی و استفاده از توربو کمپرسور در واحد تزریق گاز مارون | مطالعات امکان‌سنجی | |
| آماک جدید | طراحی اولیه | |
| احداث کارخانهNGL2300 | مطالعات FEED | |
| افزایش راندمان انرژی در ایستگاه تقویت فشار میدان بی‌بی حکیمه | ||
| جمع‌آوری گاز میدان هفت شهیدان و احداث کارخانه NGL1700 |
جدول ٣: تعدادی از پروژه‌های شرکت نفت فلات قاره ایران با پتانسیل استفاده از CDM
| پروژه | موقعیت جغرافیایی | وضعیت (درصد تکمیل) |
|---|---|---|
| جمع‌آوری گازهای همراه نفت میادین خارگ و بهرگان | خلیج‌فارس | حدود ٣٠ |
| جمع‌آوری گازهای همراه نفت میادین سروش و نوروز (به ثبت رسیده) | حدود ٩٥ | |
| احداث کارخانه NGL سیری | حدود ٧٥ | |
| جمع‌آوری گازهای همراه نفت میدان رشادت | حدود ٢٠ | |
| جمع‌آوری گازهای همراه نفت میدان هنگام | حدود ٥ |
جدول ٤: تعدادی از پروژه‌های شرکت نفت مناطق مرکزی ایران با پتانسیل استفاده از CDM
| پروژه | موقعیت جغرافیایی | وضعیت |
|---|---|---|
| احداث کارخانه NGL1300 چشمه‌خوش | کرمانشاه | مطالعات امکان‌سنجی |
| جمع‌آوری گازهای همراه نفت میدان پایدار | ||
| جمع‌آوری گازهای همراه نفت میادین آذر و دهلران | ||
| جمع‌آوری گازهای همراه نفت میدان نفت‌شهر | -- |
جدول ٥: تعدادی از پروژه‌های شرکت نفت‌و‌گاز پارس با پتانسیل استفاده از CDM
| پروژه | موقعیت جغرافیایی | وضعیت پروژه |
|---|---|---|
| احداث نیروگاه سیکل ترکیبی- فاز ١ | کرمانشاه | طراحی اولیه |
| احداث نیروگاه سیکل ترکیبی- فاز ٢ | ||
| استخراج CO2 از واحد گوگرد – فاز ١ | مطالعات امکان‌سنجی | |
| استخراج CO2 از واحد گوگرد – فازهای ٢و٣ | ||
| استخراج CO2 از واحد گوگرد – فازهای ٤و۵ | ||
| استخراج CO2 از واحد گوگرد – فازهای ٩و١٠ | ||
| استخراج CO2 از واحد شیرین‌سازی گاز – فازهای ٦و٧و٨ |
تجارت نشر، روشی مبنی بر بازار است که هدف آن کنترل آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای با استفاده از مشوق‌های بین‌المللی است. در این نوع تجارت مجوز نشر معادل یک تن CO2 در نظر گرفته می‌شود. که نام‌های دیگر آن اعتبارات کربن، واحدهای کیوتو و گواهی کاهش انتشار می‌باشد. این مجوز یا واحدها را می‌توان به بازارهای خصوصی یا بین‌المللی فروخت که اعتبار این واحدها باید در UNFCCC اثبات شود. قیمت کرین به‌صورت یورو به‌ازای هر تن دیاکسیدکربن بیان می‌شود. در حال حاضر ٦ بورس تجاری در UNFCCC وجود دارد که عبارتند از:
- Chicago Climate Exchange or CCX: یک بازار سهام برای گواهی کاهش انتشار داوطلبانه تحت یک رژیم حقوقی کاهش انتشار مصوب و بر اساس سیستم Cap/Trade بوده که عمدتا در بازار آمریکا فعال می‌باشد. در این بازار علاوه بر گواهی کاهش انتشار دیاکسیدکربن گواهی سایر آلاینده‌ها نظیر SOX و NOX نیز معاوضه می‌گردد.
- ECX :European Climate Exchange or ECX در راستای اهداف گروه CEPG جهت مدیریت و بازاریابی گواهی کاهش نشر CO2 تحت چهارچوب تجارت نشر اتحادیه اروپایی بوجود آمده است. ECX یکی ار پیشرو ترین موسسات در بازار کربن می‌باشد بطوریکه بیش از ٨٥درصد تجارت کربن اروپا در سال ٢٠٠٧ از طریق این موسسه انجام شده است. مبادلات انجام‌شده توسط این شرکت در سال ٢٠٠٥ از نظر مقدار و قیمت به‌ترتیب ٢ میلیارد گواهی و ٢٤ میلیارد یورو بوده است که در سال ٢٠٠٧ با ٧٠درصد افزایش از نظر ارزش به ٤٢ میلیارد یورو رسیده است.
- NASDAQ OMX Commodities Europe
- Power Next
- Commodity Exchange Bratislava
- European Energy Exchange
همایش‌ها:
پیوندها:
آدرس: تهران، تقاطع خیابان‌های حافظ و رودسر و طالقانی، پلاک ١٨، مرکزی سوم شرکت ملی نفت ایران، مدیریت برنامه‌ریزی تلفیقی، طبقه ٤، اتاق ٤٠٨، معاونت ارزشیابی و نظارت بر عملکرد و نظام‌های ایجاد طرح‌ها
تلفن: ٨٨٩٤٣٨١٨ -٨٨٩٤٣٧١٢ - ٨٨٩٤٢٨٦٥ - دورنگار: ٨٨٩١٤٧٧٦ - پست الکترونیک: gholipour@nioc.ir - e.taheri@nioc.ir
